در تاریخ ۱ فوریه ۲۰۲۴ (۱۲ بهمن)، در ادامه اعتراض‌های سراسر دنیا به موج جدید اعدام‌ها در ایران، ما هم در دانشگاه واترلو دور هم جمع شدیم. ابتدا مراسم یادبود کشته‌شدگان در فضای باز جلوی کتابخانه داناپورتر برگزار شد. صفحه این برنامه این‌جاست. در ادامه جلسه‌ای در داخل سالن و با حضور حامد اسماعیلیون برگزار شد که این صفحه خلاصه‌ای از آن جلسه است به همراه فیلم‌های آن.

جلسه با یاد کشته‌شدگان اعتراضات در ۱۷ ماه گذشته، از جمله اعدام شدگان، آغاز شد و با نمایش دو قسمت ابتدایی فیلم «شیطان وجود ندارد» ادامه یافت. به‌دلیل کمبود وقت (و با هماهنگی و اجازه تهیه‌کننده و کارگردان فیلم)، نمایش قسمت‌های بعدی در جلسه‌ای دیگر انجام خواهد شد. صحبت‌های آقای حامد اسماعیلیون با مقدمه ایشان در مورد خاطرات از شهر واترلو آغاز شد. اشاره‌ای به فاجعه ساقط کردن هواپیما شد و جنایت‌های مختلف جمهوری اسلامی در طول سالیان گذشته.

در ادامه در مورد «عدالت انتقالی» و اهمیت آن صحبت شد. در مورد ایده «نه فراموش می‌کنیم، نه می‌بخشیم» توضیح داده شد. از جمله موارد زیر:

• تمایل انسان‌ها به فراموش کردن اتفاقات ناگوار در گذشته.

• لزوم مختل نشدن زندگی در عین یادآوری این‌که عده‌ای ناعادلانه از این زندگی محروم شدند.

• دلیل تاکید بر «نبخشیدن» و اصرار روی دادگاه‌های منصفانه برای رسیدگی به همه جرم‌ها در طول این ۴۵ سال.

• تفاوت‌های جنبش آزادی‌خواهی ایران با تجربه آفریقای جنوبی؛ از جمله تاثیر فشار غرب، مولفه‌های مذهبی، و نفوذ عوامل رژیم آپارتاید در دولت انتقالی ماندلا.

• لزوم روشن شدن تمام حقیقت،؛ مثال‌های آیلار حقی، آیدا رستمی، نیکا شاکرمی، و …

• لزوم مجازات جنایتکاران در کنار دسترسی ایشان به دادرسی منصفانه و مخالفت با اعدام

بحث و پرسش اول در ادامه موضوع فیلم و اشاره به مفهوم «ابتذال شر» بود. این‌که چطور بعضی از همین آدم‌های معمولی ابزار اعمال شر یک حکومت جنایتکار می‌شوند و چطور بعضی دیگر از همین آدم‌های معمولی، در بزنگاه‌ها به آن حکومت «نه» می‌گویند. حامد اسماعیلیون هم در ادامه به تجربیات مشابه خود در دوران جنبش سبز اشاره کرد؛ از جمله خطر مضاعفی که جنایت با توجیه ایدئولوژی مذهبی برای جامعه ایجاد می‌کند.

سوال‌ بعدی در مورد سرد شدن فضای اعتراض‌ها در داخل و نیاز به آگاهی‌رسانی بود. حامد اسماعیلیون ضمن رد مقصر دانستن مردم، به حجم عظیم وحشی‌گری ماشین سرکوب ج.ا. اشاره کرد. همچنین از نظر ایشان آگاهی مردم در داخل خیلی زیاد شده و این را به دفعات در ۶ سال گذشته نشان داده‌اند.

سوالی مطرح شد در مورد تاثیر غرب و این که از خارج از ایران چه می‌توان کرد. حامد اسماعیلیون با اشاره به روند پرونده پرواز PS752 توضیح داد که هنوز می‌توان ج.ا. را مجبور به پاسخگویی و عکس‌العمل در نهادهای بین‌المللی کرد. ایشان به اهمیت نهاد‌های موثر ایرانی در غرب اشاره کرد و کم‌کاری ایرانیان خارج از کشور در این زمینه. به‌عنوان نمونه به «کمیسیون حقیقت‌یاب برای بررسی مداخله خارجی» در کانادا اشاره کرد و مشارکت تنها یک نهاد مدنی ایرانیان در آن.

در ادامه در مورد گرایش سیاسی حامد اسماعیلیون سوال شد که ایشان با اشاره به چترهای حمایتی در اغلب دموکراسی‌های غربی (مانند بهداشت و آموزش) به مفهوم سوسیال دموکراسی پرداخت. او اشاره کرد که با تجربه تلخ گرایش‌های چپ در ایران، چپ در ایران، مائو و استالین را به یاد می‌آورد در حالی‌که قریب به اتفاق دموکراسی‌های غربی، نوعی سوسیال دموکراسی‌ست. همچنین در پاسخ به سوالی در مورد ائتلاف در خارج از ایران، تاکید کرد کنار هم آمدن اشخاص به‌شکل انفرادی (مانند تجربه سال گذشته) مفید نیست. ایشان به نیاز به تنوع احزاب مختلف ایرانی و جای خالی آن‌ها اشاره کرد؛ و این‌که نماینده این احزاب و تشکل‌های مدنی می‌توانند با هم ائتلاف کنند. به‌علاوه بر این تاکید شد که قلب این جنبش در داخل ایران است. نهایتا به دوگانه کاذب بین «عدالت اجتماعی» و «آزادی» اشاره شد.

سپس در مورد اتفاقات سال گذشته از جمله محبوبیت حامد اسماعیلیون بعد از تظاهرات برلین سوال شد و نیاز به روشنگری ایشان در مورد اتفاقات. ایشان در پاسخ به استقبال از «ایده» تظاهرات زنجیره‌ای در شهرهای مختلف یا «ایده» جمع شدن در یک شهر اروپا برای همراهی با مردم ایران اشاره کرد. به بیان دیگر این ایده‌ها و آن فضای خاص بود که مهم بود،‌ نه لزوما «فرد» مطرح کننده. ایشان همین‌طور به بعضی از فعالیت‌های خود در زمینه‌های رسانه مستقل، حمایت از مردم داخل در ایران، و موضوع عدالت انتقالی اشاره کرد. همچنین به تلاش جمهوری اسلامی برای بدنام کردن نهادهای مدنی اشاره شد و اهمیت شفافیت، به‌خصوص در زمینه هزینه‌ها، مانند آنچه در انجمن خانواده‌های پرواز PS752 انجام می‌شود. 

سوال‌ها و نکات بعدی حاضران، در مورد انقلاب ۵۷، نیاز به نهادهای بزرگتر برای به‌هم وصل کردن نهادهای کوچک، و اصرار روی محدود نشدن موضوع عدالت انتقالی به سران رژیم بود. ایشان با تایید فاجعه‌بار بودن نتایج انقلاب ۵۷، اشاره کرد که به نظر او متاسفانه از ۲-۳ سال قبل از انقلاب، شرایط وارد مسیر غیر قابل بازگشت شده بود. در مورد دو سوال دیگر هم دیدگاه مطرح شده تایید و تشریح شد. به خصوص در مورد موضوع عدالت، به مثال سپاه پاسداران اشاره شد و مسئولیت هر کس که به‌شکل داوطلبانه با این نهاد همکاری کند.

مجموعه سوال‌ها و نکات بعدی در مورد تروریستی اعلام کردن سپاه در کانادا، دلیل شلیک به پرواز PS752، و توضیح روشن در مورد ماجراهای مربوط به شورای همبستگی بود. همچنین دو نفر از دوستان دغدغه‌هایی در مورد حرکت‌های خارج از کشور و تاثیر آن‌ها مطرح کردند. حامد اسماعیلیون در مورد روند تروریستی اعلام شدن سپاه توضیح داد. از جمله دغدغه ایشان در مورد آسیب ندیدن اشخاصی که خدمت اجباری سربازی را در سپاه گذرانده‌اند؛ البته این پیام باید روشن باشد که هر کسی که به‌شکل داوطلبانه با سپاه همکاری کند، مشمول تحریم خواهد شود. اطلاع داده شد که به تازگی دولت کانادا دوباره به‌شکل جدی تروریستی اعلام کردن سپاه را در دستور کار دارد.

در مورد شورای همبستگی (جورج تاون)، حامد اسماعیلیون اشاره کرد که اتفاقات را مکتوب نوشته است و از ایده اطلاع‌رسانی به مردم استقبال می‌کند. ولی ترجیح ایشان،‌ حضور هر ۶ نفر و بیان موضوع از دیدگاه هر کدام است (به‌جای انتشار روایت یک نفر). ایشان اشاره کرد که این موضوع را به رسانه‌ها هم اطلاع داده و امیدوار است دیگر اعضای شورا هم از آن استقبال کنند، ولی برای انتشار روایت خودش تا ابد صبر نخواهد کرد.

در مورد تاثیر فعالیت‌های از خارج، ایشان به تفکر غلط منتظر «منجی» بودن اشاره کرد و تاکید کرد، منجی خود مردم اند و در خارج هرچند توان تاثیرگذاری بر ج.ا. محدود است، ولی با نهادسازی و مشارکت در فرآیندهای مدنی در خارج می‌توان تاثیرگذار بود. به‌علاوه نهادها و فرهنگ نهادسازی، می‌تواند ضامن محافظت از دموکراسی بعد از گذار از ج.ا. باشد.